Wielkopolski Słownik Pisarek


Mimo rozwiniętych badań nad kulturą literacką Wielkopolski nie powstał jak dotąd słownik biograficzny wielkopolskich pisarek, felietonistek i publicystek. Nawet pobieżny przegląd literatury przedmiotu dowodzi, że w naszym regionie żyło i działało wiele kobiet zainteresowanych życiem politycznym, społecznym i literackim. Jednak Wielkopolski Słownik Biograficzny na kilka tysięcy haseł osobowych notuje jedynie 66 postaci kobiet, które przyczyniły się do rozwoju nie tylko kultury literackiej Wielkopolski. Znajdują się wśród nich przede wszystkim żony polskich władców, zaangażowane społecznie arystokratki i ziemianki, nauczycielki i bibliotekarki, a także artystki: malarki, tancerki, aktorki i reżyserki; oraz naukowczynie, często ze stopniem doktora (głównie z nauk przyrodniczych i medycznych: lekarki, etnografki i botaniczki). Najmniej liczną grupę stanowią, najbardziej nas interesujące, poetki, prozaiczki, powieściopisarki, felietonistki i dziennikarki.

„Wielkopolskość” naszego słownika oznacza, że przedmiotem badań staną się nie tylko pisarki typowo regionalne, których biografie i twórczość były lub są nierozerwalnie związane z tym obszarem, jak na przykład Zofia Urbanowska, opisująca życie mieszkańców Konina, lecz również takie, które w swych biografiach posiadają wyłącznie „wielkopolskie epizody”: tu się na przykład urodziły (Szymborska), wychowały (Dąbrowska), stąd „wyemigrowały” lub tu przybyły w jakiejś fazie życia (Żmichowska, Przybyszewska, Iłłakowiczówna). Interesują nas zarówno przyczyny ich przyjazdu do Wielkopolski, jak i motywy zmiany miejsca zamieszkania, charakterystyki regionu dokonywane na bieżąco (Gustawa Jarecka) oraz opisy wspomnieniowe (Jadwiga Żylińska). Zależy nam na tym, by z tych indywidualnych życiorysów i dokonań wyłonić historię regionu opowiedzianą z innego, jeszcze niepoznanego punktu widzenia.

Warto zwrócić uwagę, że Wielkopolanki często działały kolektywnie, zakładając czasopisma kulturalno-artystyczne („Dwutygodnik dla Kobiet”, przekształcony później w „Tygodnik Beletrystyczny i Naukowy”), pracując nad wspólnymi projektami badawczymi (etnolożki: Bożena Stelmachowska i Wanda Brzeska, badały etnografię Pomorza, a dwie siostry: Zofia Szembekówna i Jadwiga Szeptycka, opracowały słynne Przyczynki do etnografii Wielkopolski), czy też prowadząc wspólnie pensje oraz ośrodki kształcenia, jak np. Czytelnię dla Kobiet czy Pracownię Rzemieślniczą dla Kobiet. Liczne i wpływowe w naszym regionie były ziemianki ze środowisk konserwatywnych, skupione wokół „Czasopisma dla Kobiet”, a także liberałki-emancypantki, zrzeszone w towarzystwie „Warta”. Podkreślmy, że odmienne poglądy polityczne nie przeszkadzały pod koniec XIX i na początku XX wieku obydwu grupom wspierać idei równouprawnienia kobiet. Niewiele jeszcze wiadomo o działalności robotnic i socjalistek wielkopolskich, możemy wymienić z nazwiska tylko Mariannę Kasztuską i mieszkającą w Poznaniu przez kilka lat Różę Luksemburg. Interesują nas także kobiety współtworzące kulturę Wielkopolski, które nie miały polskich korzeni. To temat rzadko podejmowany przez regionalistów, skupionych często wokół działalności patriotycznej, oznaczającej w przypadku Polski zerwanie kontaktów z zaborcami.

Badanie historii regionu przy użyciu narzędzi krytyki feministycznej pozwoli w naszym przekonaniu odsłonić problemy związane z tożsamością narodową i ukaże wieloetniczność Wielkopolski, jej złożoną historię, odsłoni konflikty i trudności związane z współistnieniem organizacji kobiecych. W badaniach regionalnych najbardziej interesuje nas przestrzeń geograficzno-kulturalna rozumiana jako twór heterogeniczny, dynamiczny i zmieniający się. Natomiast łatwo zauważalna różnorodność pochodzenia społecznego omawianych w słowniku działaczek, ich wybory życiowe, przekonania polityczne mogą przyczynić się do poszerzenia skromnej liczby „sławnych Wielkopolanek” o kolejne wyraziste osobowości. Dzięki metodologiom poststrukturalistycznym dysponujemy narzędziami, które ułatwią nam badanie skomplikowanych kwestii związanych z klasą społeczną i pozwolą uniknąć uproszczonej aksjologii okresu PRL-u.