|
Wisława Szymborska (ur. 2 lipca 1923r. zm. 1 lutego 2012r. w Krakowie). Urodziła się w podpoznańskim Bninie (nieopodal Kórnika), w dawnym folwarku zwanym Prowentem, gdzie jej ojciec, Wincenty Szymborski, był rządcą majątku hrabiego Władysława Zamoyskiego. Fakt przyjścia tu Noblistki na świat upamiętniono tablicą. Pan Szymborski przyjechał do Bnina w styczniu 1923 roku, zaś jego żona, Anna Maria (z domu Rottermund), wraz z pierwszą córką, Nawoją (urodziła się w Kuźnicach) dołączyła do niego w kwietniu i już niebawem urodziła Marię Wisławę Annę, którą ochrzczono 2 sierpnia w kościele parafialnym w Bninie. Kórnik raz pojawia się w wierszu Szymborskiej (w szwedzkim tłumaczeniu „Rozpoczętej opowieści”). Jacek Baluch miejsce jej urodzenia wspomniał zaś w jednym z limeryków: „W nędznej szopie narodzona, w Kórniku, / nie przywykła żyć na świeczniku”. Rodzina Szymborskich mieszkała w pobliżu Poznania przez trzy lata, później przeprowadziła się do Torunia, a następnie – do Krakowa. Poetka gościła w Kórniku w latach 1969 (przygotowano dla niej wieczór autorski w Liceum Ogólnokształcącym, spotkanie zorganizowane przez Ryszarda Krynickiego), 1980 (na Święto Magnolii) i w 1992. Do Wielkopolski Szymborska chętnie wracała: 27 X 1994 w ramach Czwartków Literackich w Pałacu Działyńskich odbył się wieczór NaGłosu dedykowany Barańczakowi, w którym wzięła udział wraz z m.in. Julianem Kornhauserem, Ryszardem Krynickim, Bronisławem Majem, Piotrem Sommerem. 15 maja 1995, na rok przed przyznaniem jej literackiej Nagrody Nobla, została doktorem honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (promotorem doktoratu był prof. Edward Balcerzan). Mówiła wtedy w Poznaniu: „Urodziłam się na Ziemi Wielkopolskiej, co oczywiście nie jest żadną moją zasługą – ale tutaj pracował mój ojciec i jeszcze do niedawna żyli ludzie, którzy go pamiętali. Na tej ziemi odnajduję za każdym razem swoje pierwsze ujrzane w życiu krajobrazy. Tutaj było (i jeszcze jest, choć mniejsze) moje pierwsze jezioro, pierwszy las, pierwsza łąka i chmury”. Jej biografowie podkreślają, że Szymborska niechętnie odpowiada na pytania dotyczące dat: „Obowiązuje zwięzłość i selekcja faktów. / Zmiana krajobrazów na adresu / i chwiejnych wspomnień w nieruchome daty”(Pisanie życiorysu). W wierszu Dnia 16 maja 1973 roku pisała natomiast: „Jedna z tych wielu dat, / które nie mówią mi już nic”. Silnie związana z Krakowem, gdzie studiowała polonistykę i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1945-1948), a od 1953 roku prowadziła w „Życiu Literackim” dział poezji i własną rubrykęLektury nadobowiązkowe (zebrane później w zbiorze Lektury nadobowiązkowe, t. 1-2, Kraków, 1973-1981; 1992). Poetka, eseistka, tłumaczka z języka francuskiego, laureatka literackiej nagrody Nobla za rok 1996 („za poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”). Jej wiersze przełożone zostały m.in. na angielski, francuski, niemiecki, holenderski, hiszpański, czeski, słowacki, szwedzki, bułgarski, albański i chiński, pomieszczone są także w antologiach (Salz. 'Gedichte, Frankfurt a.M., 1973; Vokabeln. Gedichte, Berlin: Volk und Welt, 1979; Deshalb leben wir,Frankfurt a.M., 1980; Hundert Freuden, Frankfurt a.M., 1986, francuski:Dans le fleuve d'héraclite. Anthologie bilingue. La maison de la poésie du Nord-Pas-de-Calais, 1995; De la mort sans exagérer, Paris, 1996; hiszpański i kataloński: Paisaje con grano de arena, Barcelona, 1997, duński: En kat i en tom lejlighed, Aarhus, 1996). W 1954 otrzymała Nagrodę Miasta Krakowa, w 1962 Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia za tomik Sól, w 1986 Nagrodę Odry, w 1988 Nagrodę „Solidarności” za tomik Ludzie na moście, zawierający wiersze pisane w okresie stanu wojennego, w 1992 Nagrodę Wojewody Krakowskiego, w 1996 nagrodę polskiego Pen Clubu. Debiutowała wierszem Szukam słowa w 1945 roku na łamach „Walki”. Niemal od początku twórczości wyraźna jest w tych wierszach „Radość pisania”. Poetka chowa się za maskami żartu, ironii, paradoksu, interesuje ją budowanie dialogu między ludźmi. Szymborska – twórczyni poezji konceptualnej, intelektualnej, dyskretnej, gdy idzie o wyrażanie emocji, „staroświecka jak przecinek autorka paru wierszy”, pisze mało, wydała ok. 300 wierszy, zebranych w tomach: Dlatego żyjemy, Warszawa, 1952, Pytania zadawane sobie, Kraków 1954, Wołanie do Yeti, Kraków, 1957, Sól, Warszawa, 1962, Sto pociech, Warszawa, 1967, Wszelki wypadek, 1972, Wielka liczba, 1976, Ludzie na moście, Warszawa, 1986, Koniec i początek, Poznań, 1993, Widok z ziarnkiem piasku, Poznań, 1996, Sto wierszy – sto pociech, Kraków, 1997,Chwila, Kraków 2002, Dwukropek, Kraków 2005. Jerzy Kwiatkowski mówił o „prześmiewczym heroizmie” Szymborskiej, która starała się uciekać od polityki: „Być albo nie być, oto jest pytanie. / Jakie pytanie, odpowiedz kochanie. / Pytanie polityczne”.Poetkę interesuje kondycja współczesnego człowieka, ironia losu, działanie przypadku, problem funkcjonowania w społeczeństwie kobiety: „A ja jestem urojona (...) /Ewa z żebra / Wenus z piany / Minerwa z głowy Jowisza / byłyby bardziej rzeczywiste”(Przy winie), „Nic się nie zmieniło. / Ciało jest bolesne / (...) Ciało drży jak drżało, / przed założeniem Rzymu / i po założeniu / (...) krzyk jakim ciało odpowiada / był jest i będzie krzykiem niewinności”(Tortury), także kobiety-matki (Wietnam). Odbierając Nagrodę Nobla, powiedziała: „Wysoko sobie cenię dwa małe słowa: «nie wiem». Małe, ale mocno uskrzydlone. Rozszerzające nam życie na obrazy, które mieszczą się w nas samych, i obrazy, w których zawieszona jest nasza nikła ziemia”. O tym, czym jest poezja, pisała w swoim najbardziej znanym – obok Kota w pustym mieszkaniu – wierszu: „A ja nie wiem, i nie wiem, i trzymam się tego, / Jak zbawiennej poręczy”(Niektórzy lubią poezję). (Hasło opracowała Joanna Roszak)
Tomy wierszy:
Pytania zadawane sobie, 1954 Wołanie do Yeti, 1957 Sól, 1962 Sto pociech, 1967 Wszelki wypadek, 1972 Wielka liczba, 1976 Ludzie na moście, 1986 Koniec i początek, 1993 Chwila, 2002 Dwukropek, 2005 Tutaj, 2009 Ważniejsze opracowania: S. Balbus, Świat ze wszystkich stron świata: o Wisławie Szymborskiej, Kraków 1996 A. Bikont, J. Szczęsna, Pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wisławy Szymborskiej, Warszawa 1997 A. Legeżyńska, Wisława Szymborska, Poznań 1996 W.Ligęza, O poezji Wisławy Szymborskiej: świat w stanie korekty, Kraków 2001 J.Majda, Świat poetycki Wisławy Szymborskiej, Kraków 1996 Radość czytania Szymborskiej: wybór tekstów krytycznych, oprac. S. Balbus i D. Wojda, Kraków 1996 A.Zarzycka, Rewolucja Szymborskiej 1945-1957: o wczesnej twórczości poetki na tle epoki, Poznań 2010 |
||||
|
| ||||